İYTE Kütüphanesi E-Bülten Şubat 2015: En Çok Okunan Kitap Hakkında

Arka Kapak:

"Her gün, daima öğleden sonra oraya gidiyor, koridorlardaki resimlere bakıyormuş gibi ağır ağır, fakat büyük bir sabırsızlıkla asıl hedefine varmak isteyen adımlarımı zorla zapt ederek geziniyor, rastgele gözüme çarpmış gibi önünde durduğum "Kürk Mantolu Madonna"yı seyre dalıyor, ta kapılar kapanıncaya kadar orada bekliyordum."

Kimi tutkular rehberimiz olur yaşam boyunca. Kollarıyla bizi sarar. Sorgulamadan peşlerinden gideriz ve hiç pişman olmayacağımızı biliriz. Yapıtlarında insanların görünmeyen yüzlerini ortaya çıkaran Sabahattin Ali, bu kitabında güçlü bir tutkunun resmini çiziyor. Düzenin sildiği kişiliklere, yaşamın uçuculuğuna ve aşkın olanaksızlığına (?) dair, yanıtlanması zor sorular soruyor.

***

1943'te Remzi Kitabevi tarafından kitap olarak basılan Kürk Mantolu Madonna, daha önce 18 Aralık 1940-8 Şubat 1941 tarihleri arasında “Büyük Hikâye” başlığı altında Hakikat gazetesinde 48 bölüm olarak yayımlanmış.

Raif Efendi'nin Maria Puder'e olan aşkının anlatıldığı romanda; iki hikâye, iki mekân, iki zaman ve bunların kesiştiği bir ‘an’ mevcut. Çerçeve hikaye, banka memuriyetinden ayrıldıktan sonra, arkadaşının yardımı ile bir iş bularak Raif Efendi ile aynı odada çalışmaya başlayan ve aralarında bir yakınlık oluşmasıyla Raif Efendinin evine de girip çıkan, edebiyat meraklısı, yirmi beş yaşını doldurmamış isimsiz anlatıcı tarafından objektif bir şekilde aktarılır. Çerçeve hikaye 1933 yılında Ankara'da geçerken, iç hikâye Berlin'de, 10-15 sene öncesi bir zamanda Raif Efendinin başından geçen bir aşk hikâyesidir ve kişiler, olaylar öznel olarak Raif Efendi'nin bakış açısı ile hatırat olarak aktarılır.

Raif Efendi hastalanıp, ölümünün yaklaştığını anladığında, yakılmak üzere genç iş arkadaşına kendisine ait bir hatıra defteri bırakır. Arkadaşı da Raif Efendi'yi daha yakından tanımak ve anlayabilmek için defteri okur. Raif Efendi bu defterde İkinci Dünya savaşı öncesinde babasının isteği üzerine Berlin'e gittikten sonra, Almanya'daki hayatını ve Yahudi bir kızla yaşadığı tutkulu aşkını anlatmaktadır.

Raif Efendi Berlin'de gittiği bir sanat galerisinde gördüğü bir tablodaki kadına hayran olur. Günlerce "Kürk Mantolu Madonna" resminin olduğu sergi salonuna gider ve kendisine daha önce hiç hissetmediği duygular uyandıran bu tabloyu gün boyunca seyreder. Kendisini çizdiği tablonun sahibi olan sanatçı Maria Puder, Raif Efendi'nin tabloya hayranlığının farkındadır ve yine ziyaretlerinin birinde Raif Efendi'nin yanına gelerek kendisi ile konuşur.

Biri Batı’dan öteki Doğu’dan iki farklı yapıdaki düş insanının karşılaşmasıdır bu. Raif Efendide genel geçer erkek özellikleri, Maria Puder’de ise kadınlara has özellikler yoktur. Maria; Raif'i de çok naif bulduğunu dile getirir. İkisi bu özellikleri sayesinde birbirlerini tamamlarlar ve uzun süren bir arkadaşlık başlar. Raif Maria'yı çok sevmektedir fakat Maria'nın kendisine olan hislerinden emin olamaz.

Babası ölünce yurda dönen Raif Efendi, Maria ile mektuplaşmaya devam eder ancak birkaç mektuptan sonra, Maria'nın mektupları kesilir. Raif Efendi'nin kasvetli günleri de bundan sonra başlar. Sevmediği bir kadınla evlenir. Mektupların kesilmesinden on yıl sonra Raif Efendi, Ankara garında gördüğü bir Alman kadından, Maria’nın götürüldüğü toplama kampında ölmüş olduğunu öğrenir.

Sabahattin Ali'nin Raif Efendi karakterini tüm ayrıntıları ile çizdiği romanda, Raif Efendi'nin hayatı kendi ağzından ve çocukluğundan başlamak üzere anlatılır. Sıkılgan, utangaç, içine kapanık, melankolik, edebiyata ve okumaya meraklı, romantik, hayalperest, mücadeleci olmayan, kadınlardan kaçan, hayata ve insanlara karşı kayıtsız, silik ama hayatı kalenderane bir tavırla yaşamaya çalışan psikolojik derinliği olan bir kişidir Raif Efendi. Arkadaşlarıyla oyun oynayacağı yerde yalnız başına oturup roman okumayı, hayal kurmayı tercih eder. Çocukluğundan itibaren bütün olumsuzluklarda tabiata sığınır, hayat karşısında mücadele etmekten ziyade bırakıp kaçmakta, bir kenara çekilip ağlamaktadır. Aynı davranışlar kadınlar konusunda da geçerli olmakta, bir kadında hoşlamya başldığnda, ondan kaçmaktadır. Kadınlara karşı utangaç ve sıkılgan olmasının yanında takıntıları da olan biridir.

Raif Efendi'nin dünyasında kadın "maddilikten uzak, yaklaşılmaz bir mahluktur" ve Raif Efendi, kendi dünyasında yalnızdır. Maria Puder’in “Berlin’de yalnızsınız değil mi?” sorusuna “(…) Tamamen yalnızım…Ama Berlin’de değil…Bütün dünyada yalnızım…Küçükten beri…” cevabını verir.

Raif Efendi, hayatı boyunca kendisine yapılan haksızlıklara sessiz kalarak boyun eğmiş, başkalarınn istediği doğrultuda yaşamını sürdürmüş sevmediği bir kadınla evlenmiştir. Hayatında gerçekten yaşadığını hissettiği sadece bir anısı olmuştur ve bunu günlüğüne aktarmıştır.

Romana ilk başlarda isim olarak, Raif Efendiyi tanımlayan ve kendisine de yakıştırmış olduğu sıfat olan “Lüzumsuz Adam” düşünülmüş.

Maria'nın karakteri, Raif Efendi'nin tersine baskındır ve sıradışı bir yaradılışı vardır. Özgür yetişmiş ve başına buyruk yaşamıştır, feminist bir eğilimi olduğu söylenebilir. Erkek tahakkümünden hoşlanmaz, erkeklerin kadınlara bakışlarından, hareketlerinden, tavırlarından nefret eder. Maria Puder’in erkeklere karşı beslediği nefret benzer bir şekilde kendini erkeklre beğendirrmeye çalışan kadınlara da yansır:

“Mektepte kız arkadaşlarımın miskinliği, emelleri beni daima tiksindirdi. Hiçbir şeyi, kendimi erkeklere beğendirmek için öğrenmedim. Hiçbir zaman erkeklerin önünde kızarmadım ve onlardan bir iltifat beklemedim. Bu hal beni müthiş bir yalnızlığa mahkûm etti. Kız arkadaşlarım benimle ahbaplık etmeyi ve fikirlerimi kabul etmeyi zevklerine ve rahatlarına aykırı buldular. Hoş tutulan bir oyuncak olmak, onlara insan olmaktan daha kolay ve cazip geliyordu. Erkeklerle de arkadaş olmadım. Aradıkları yumuşak lokmayı bende bulamayınca müsavi kuvvetlerle karşı karşıya gelmektense kaçmayı tercih ettiler. O zaman erkek azminin ve kuvvetinin ne olduğunu gayet iyi anladım; dünyada hiçbir mahlûk bu kadar kolay muvaffakiyetler peşinde koşmaz ve hiçbir mahlûk bir erkek kadar hodbin, kendini beğenmiş ve nahvetli, fakat aynı zamanda korkak ve rahatına düşkün değildir. Bir kere bunları fark ettikten sonra erkekleri sevebilmem imkânsızdı."

"Dünyada sizden, yani bütün erkeklerden niçin bu kadar çok nefret ediyorum, biliyor musunuz? Sırf böyle en tabii haklarıymış gibi insandan birçok şeyler istedikleri için. Beni yanlış anlamayın, bu taleplerin muhakkak söz haline gelmesi şart değil. Erkeklerin öyle bir bakışları, öyle bir gülüşleri, ellerini kaldırışları, hulasa kadınlara öyle bir muamele edişleri var ki… Kendilerine ne kadar fazla ve ne kadar aptalca güvendiklerini fark etmemek için kör olmak lazım. Herhangi bir şekilde talepleri reddedildiği zaman düştükleri şaşkınlığı görmek, küstahça gururlarını anlamak için kafidir. Kendilerini daima bir avcı, bizi zavallı birer av olarak düşünmekten asla vazgeçmiyorlar. Bizim vazifemiz sadece tabi olmak, itaat etmek, istenilen şeyleri vermek. Biz isteyemeyiz, kendiliğimizden bir şey vermeyiz. Ben bu ahmakça ve küstahça erkek gururundan tiksiniyorum. Anlıyor musunuz?”

Kürk Mantolu Madonna’nın kim olduğu konusunda pek çok şey söylenmiş olmasına rağmen Maria Puder’in, tek bir kadın olmayıp Sabahattin Ali’nin hayatta tanıdığı birkaç kadının birleşimi olduğu sonucuna varılabilir. Sabahattin Ali'nin Ayşe Sıtkı İlhan’a yazdığı bir mektupta kullandığı ifadelerden en çok da 28 namıyla meşhur olan kadın olduğunu düşündürtmekte. “Almanya’da Frolayn Puder isminde bir hatuna ziyadesiyle âşıktım. (Bu kadın arkadaşlar arasında 28 namıyla meşhurdur.) O zamanlarda ise Berlin’de şu meşhur Deli Şarkıcı filmi oynamıştı ve oradaki Sonny Boy şarkısı herkesin ağzında idi. Şimdi bunu mırıldanınca sisli ve yağmurlu teşrinievvel günlerinde 28 ile müzelere veya sinemaya gidişim aklıma gelir. Yolda mütemadiyen kızcağızın yüzüne dalar, önümü görmezdim, o da hafif bir tebessümle başını bana doğru çevirerek bu salaklığımı mazur gördüğünü anlatmak isterdi. Âşık olduğum kimseler arasında bana bu kadın kadar iyi muamele edeni olmamıştır. Parmağının ucunu bile koklatmadığı halde beni kırmaz, aramızda genişlemeyen ve daralmayan muayyen bir mesafe muhafaza etmesini gayet iyi bilirdi...” Özellikle bu kadının soyisminin romandaki Maria Puder ile aynı olması ve romanda yer aldığı gibi müze ziyaretleri dikkat çekici.

Sabahattin Ali, hikâye ve romanlarındaki karakterleri yaratırken yakın çevresindeki pek çok kişiden bir takım özellikleri gerek isimleriyle, gerekse karakterleriyle eserlerine yansıtır. Kürk Mantolu Madonna’da Raif Efendi’de Sabahattin Ali’den izler görülür. Raif Efendi de Sabahattin Ali gibi Almanya’ya gitmiştir. Kürk Mantolu Madonna’da çizilen karakterler ihtirastan yoksun ve kavgaları genelde kendileriyledir.

Mekan tasvirleri ise; sadece olayların geçtiği bir sahne olarak kalmayıp, romandaki kişilerin içinde bulundukları duygusal ve ruhsal durumlarla bütünleşmekte. Anlatılmak istenen duyguyu, yaratılmaya çalışılan tabloyu, oluşturulmak istenen kimliği tamamlar nitelikte. Özellikle mevsim tercihleri duygularla bütünleşmekte, tabiat kimi zaman hüzünlere kimi zaman da mutluluklara eşlik etmekte.

Sabahattin Ali ve Kürk Mantolu Madonna hakkında yapılan çok fazla yorumdaki ortak düşünce; Sabahattin Ali’nin diğer roman ve eserlerinin aksine bu romanında sosyal konulardan ve siyasetten uzak durduğu, merkeze aşk konusunu koyduğu yönündedir. Sabahattin Ali'nin arkadaşları tarafından "fazla romantik, anlamsız bir yapıt" olarak eleştirilen Kürk Mantolu Madonna hakkında Nâzım Hikmet, Mayıs 1943’te Bursa Hapishanesi’nden gönderdiği mektupta şunları yazmış:

“Kürk Mantolu Madonna, ben bu kitabı hem sevdim, hem kızdım. Evvela niçin kızdığımı söyleyeyim. Kitabın birinci kısmı bir harikadır. Bu kısmın kendi yolunda inkişafı yani bir küçük burjuva ailesinin içyüzünü tahlili öyle bir haşmetle genişlemek istidadında ki, insan buradan ikinci kısma geçerken, elinde olmayarak, yazık olmuş, bu çok orijinal, çok mükemmel başlangıç ve imkân boşuna harcanmış, keşke bu başlangıç harcanmasaydı, diyor. Ben başlangıcı okurken yani Berlin’e kadar olan pasajı, senin benim anladığım manadaki realizmine hayran oldum. Beni dinlersen o başlangıcı almak ve kahramanın ölümünü kısaca tekrarlamak suretiyle o ailenin efradı ve eşhasının hayatları etrafında bir ikinci cilt, ayrı bir roman yapabilirsin, böylelikle de dinlemeye başladığımız harika musiki birdenbire kesilmiş olmaz. Gelelim ikinci kısmına, o kısım, başlı başına bir büyük hikâye olarak güzeldir ve böyle bir tecrübe gerek senin için gerekse Türk edebiyatı için lazımdı. Sen bu tecrübeyi başarıyla yaptın.”

Nazım Hikmet'in yazdıklarından da yola çıkarak; iki bölümden oluşan romanın ilk bölümünde rus edebiyatının etkilerini görüp, rus edebiyatı kokusunu alırken ikinci bölümde güzel bir aşk hikayesi okuyorsunuz.

Türk edebiyatının başarılı psikolojik romanlarından olan Kürk Mantolu Madonna, etkileyici bir konuya sahip ve son derece ustaca kurgulanmış en güzel aşk hikayelerinden. Sabahattin Ali'nin başarılı psikolojik tahlilleri, duygu ve kişi tasvirleriyle okuyanı hikayenin tozlu atmosferine çekiyor ve merak unsurunu son sayfaya kadar canlı tutarak, kendisine bağlıyor. İçten, güçlü, akıcı anlatımı ve yalın dili okunmasını kolaylaştırıyor ve heyecanla devam etmeyi sağlıyor. Bir yandan elinizden bırakamayıp bir solukta okumaktan kendinizi alamazken, diğer yandan hemen bitecek diye korkarak, çoğu cümlelerin üzerinden tekrar tekrar geçiyorsunuz. Roman bittikten sonra, gerçekten varolmuşlarcasına Raif Efendi ve Maria aklınıza düşmeye devam eder, hayal mi gerçek mi bilemezsiniz ancak Raif Efendi'nin derdi ile dertlenir, iç çekmekten kendinizi alamazsınz.

Yetmiş iki yıl önce yayımlanan "Kürk Mantolu Madonna", bugün hala okuyucusu üzerinde güçlü bir etki bırakıyor ve en çok satanlar listesnin en üst sıralarında yer almaya devam ederek, kitap okurlarını, edebiyatseverleri ve yayıncıları şaşırtıyor.

"Kürk Mantolu Madonna" başta Almanca olmak üzere başka dillere de tercüme edildi.