7. Ulusal Açık Bilim Konferansı ve OpenAIRE Advance Çalıştayı / The 7th National Open Science Conference and OpenAIRE Advance Workshop: Çalıştaylar (19 Kasım 2019)

Konferansın ilk günü olan 19 Kasım 2019, Salı günü YÖK Yayın Dokümantasyon Daire Başkanı, Ahmet Kahraman YÖK ile ilgili bilgiler paylaşarak, Açık Bilim ile ilgili YÖK tarafından gerçekleştirilen çalışmalar ve Türkiye’deki akademik arşivlerin mevcut durumu ile ilgili bilgiler verdi. TÜBİTAK ULAKBİM Müdürü Mehmet Mirat Satoğlu TÜBİTAK Açık Bilim Politikasından bahsederek Açık Bilim konusunda TÜBİTAK tarafından yapılan çalışmaları anlattı.

Daha sonra 3 farklı başlıkta çalıştaylar gerçekleştirildi. “Araştırma Veri Yönetimi, Açık Lisanslar ve OpenAIRE Veri Hizmetleri” ile ilgili çalıştayda öncelikle bu konular ile ilgili detaylı bilgiler verilerek “Araştırma Veri Yönetimi” “Açık Lisanslar” ve “FAIR Prensipleri” ile ilgili grup çalışmaları yapıldı. “OpenAIRE Hizmetleri ve İYTE Uygulaması”  başlıklı çalıştayda OpenAIRE ve OpenAIRE Content Provider Dashboard hakkında detaylı bilgiler paylaşıldı ve kurumların Akademik Arşivlerini OpenAIRE'e kaydedip OpenAIRE Dashboard'u kullanmalarının yararlarından bahsedilerek, bu yolla kayıtlarındaki kaliteyi arttırabilecekleri vurgulandı. Son olarak gerçekleştirilen DSpace çalıştayında kullanımına ilişkin uygulamalı örnekler verildi. Çalıştaylar son derece ilgi çekti.

Veri Yönetimi Planları Grup çalışmasının ilk oturumu 90, ikinci oturumu 30 kişinin katılımı ile gerçekleştirildi.

Oturum başında gerçekleştirilen anket sonuçları ve grup çalışmasında kullanılan yansılara erişmek için: https://doi.org/10.5281/zenodo.3552693

Grup calışmasında katılımcılardan aşağıdaki çalışmayı yapmaları istendi:

• ​Veri yönetim planı oluşturmak için sunum esnasında anlatılan adımlarda karşılaşacağınızı düşündüğünüz zorluklar var mı?
• Varsa bunları size verilen post-it kağıtlarına başlıklar halinde yazın. Sunum sonrasında yazdığınız post-it’leri ilgili kategoriye denk gelecek biçimde yapıştırın.

Kategoriler:

• Veri işleme, düzenleme ve tanımlama
• Etik konular, telif hakkı ve entelektüel mülkiyet hakları
• Veri paylaşımı, yayınlanması ve atıf
• Politika, strateji geliştirme, kaynak yönetimi (bütçe, insan, altyapı)

Çalıştayda öne çıkan konular:

○       Veri işleme, düzenleme ve tanımlama

○       Veri tanımlamasi için standardların yeterli olmaması ya da bilinmiyor olması

○       Etik konular, telif hakkı ve entelektüel mülkiyet hakları

○       Veri sahipligi konusunun anlaşılması

○       Kişisel veriler gibi hassas verilerin güvenliği, paylaşımı ve anonim hale getirilmesindeki zorluklar

○       Veri paylaşımı, yayınlanması ve atıf

○       Veriye yönelik telif hakkının nasıl atandığının ve atıfın nasıl yapıldığının bilinmemesi

○       Politika, strateji geliştirme, kaynak yönetimi (bütçe, insan, altyapı)

·        Görev ve sorumlulukların tanımlanması için politika ve strateji geliştirme ihtiyacı

·        Geliştirilen politika ve stratejilerin pratikte uygulanmasını sağlayabilmek için altyapı ve insan gücü

·        Araştırmacıların ve destek veren personelinin eğitilmesi 

FAIR uyumlu Akademik Arşivler Grup Çalışmasının ilk oturumu 35, ikinci oturumu 55 kişinin katılımı ile gerçekleştirildi.

Grup çalışmalarının amacı, veri ve üst veriyi uzun dönemli saklayacak, erişime ve yeniden kullanıma imkân verecek altyapıyı sunan akademik arşivlerin FAIR prensiplerine uyumlu olması konusunda başarılı olunan ve gelişme gerektiren noktaları tespit etmekti.

Her iki oturumda gruplara FAIR prensipleri (Bulunabilirlik, Erişilebilirlik, Birlikte Çalışabilirlik, Yeniden Kullanılabilirlik) tanıtıldı, gereklilikleri ve bu gereklilikleri bir akademik arşiv bağlamında yerine getirebilmek için kullanılabilecek strateji, standartlar ve teknolojiler örneklendirildi. Bu konuları kapsayan sunum içeriğinde katılımcılara aşağıdaki sorular mentimeter.com aracılığıyla soruldu:

• FAIR prensiplerini daha önce duydunuz mu?
• FAIR prensiplerinin uyguluyor musunuz?
• Kurumunuzda FAIR veri hakkında destek veya eğitim alabileceğiniz kişi/birim var mı?

Sunum kapsamında FAIR prensiplerinin uygulama göstergelerinin ölçümlenmesinin önemine de değinildi. Bu bağlamda DANS FAIR veri ölçüm aracı, CoreTrustSeal Güvenilir Arşiv Sertifikasyonu gibi yapılar örnek olarak verildi ve bu çalıştay için Türkçe ’ye çevirisi yapılan EUDAT tarafından hazırlanmış ‘Veriniz Ne kadar FAIR?’ adlı kontrol listesi katılımcılara sunuldu.

Grup çalışmalarında katılımcılara ‘Veriniz Ne kadar FAIR?’ başlıklı kontrol listesi ile birlikte dört ana FAIR prensibinin ayrı ayrı işlendiği çalışma kağıtları dağıldı. Katılımcılardan bu kağıtlara;

• Akademik arşivleri var ise listelenen koşulları sağlayıp sağlamadıklarını,
• Sağlıyor ise, ‘nasıl’ sorusuna hangi metodoloji, standart veya teknoloji ile sağladığını,
• Sağlamıyor ise ‘neden’ sorusuna varsa zorluk veya sorunları eklemeleri istendi.

Figure 1. Katılımcılara dağıtılan çalışma kağıtlarına bir örnek

Çalışma sonunda akademik arşivlerde FAIR prensiplerinin uygulanması konusunda başarı sağlanan ve gelişme gerektiren konular ana başlıkları ile şu şekilde tespit edildi:

• Başarı sağlanan konular
  • Katılımcıların çoğunluğu kurumlarında DSpace açık yazılımını kullandığından, OAI-MHP gibi standart iletişim protokolü kullandıkları bir altyapıya sahipler. Bu açıdan özellikle Erişilebilirlik prensibinin A1 koşulunu karşıladıkları belirtilebilir.
  • Katılımcıların çoğunluğu kurumsal akademik arşivlerinde Dublin Core (DC) üst veri standardını kullanıyorlar. Bu özellikleri ile Bulunabilirlik prensibini kısmi olarak gerçekleştirmektedirler.
  • Yeniden kullanılabilirlik prensibi bağlamında DSpace yazılımının Creative Commons açık lisans add-on’unu kullanan kurumlar var. Ancak özelliğin teknik varlığı yanında kayıtlarda kullanım oranının düşük olduğu belirtilebilir.
• Gelişme gerektiren konular
  • Katılımcılar FAIR prensiplerini uygulamak için kurumsal politika açısından zayıf kaldıkları veya yeterince destek bulamadıklarını belirttiler.
  • Standartlar konusunda farkındalığın artırılması, hangi standardın ne amaçla kullanılabileceği konusunda daha çok bilgi ve eğitime olan ihtiyaç dile getirildi.
  • Açık kaynak yazılımların versiyon farklılıklarından kaynaklanan uygulama zorlukları, buna bağlı olarak üst veri de yapılacak zenginleştirme veya değişiklikler konusunda geriye dönük iyileştirmelerin zorluğu ifade edildi. Uluslararası yayınlanan (ör. OpenAIRE Guidelines) rehberlere uyum zorluğu da bu bağlamda gündeme getirildi.
  • Konu-spesifik ontolojilerin eksikliği, yabancı kaynaklı ontolojilerin kullanımında lokal konseptlerin eksikliği ve yine yabancı ontolojilerin Türkçe versiyonlarının olmayışının üst veri kalitesini doğrudan etkilediği ve çoğu akademik arşivde üst verinin zayıf kaldığı tartışılan konulardan biri oldu.
  • Kalıcı tanımlayıcı ID’ler konusunda Handle, DOI ve ORCID gibi tanımlayıcıları uygulamanın maliyeti FAIR prensiplerinin uygulanabilirliği konusunda bir başka engel olarak dile getirildi.
  • FAIR veri ve prensiplerinin uygulanması konusunda kurumsal destek alınacak kişi veya birimin olmayışı, prensipler konusunda farkındalığın artırılması ve kurumda araştırmacılara destek verilmesi açısından bir diğer engeli oluşturmaktadır.

Grup çalışmalarından çıkan sonuçların detayları ile değerlendirilerek gelecek dönemde hazırlanacak rehberler, yardımcı dokümanlar ve eğitim içerikleri için yol gösterici olması planlanmaktadır. Grup çalışması için yapılan sunum pdf ve ppt dosyaları ve ekinde ‘Veriniz Ne kadar FAIR?’ kontrol listesi ile birlikte aşağıda verilen linkte yer almaktadır

Holt. (2019, November). FAIR Uyumlu Akademik Arşivler. http://doi.org/10.5281/zenodo.3547472

Açık Lisanslar grup çalışmasının ilk oturumu 36, ikinci oturumu 44 kişinin katılımı ile gerçekleştirildi.
İçerik olarak her iki oturumda da Açık lisanslar ile ilgili 5-6 dakikalık tanımlar üzerine sunum gerçekleştirildi. Bu sunumlardan sonra daha önceden belirlenmiş "Odak Konular" üzerinde 5-6 kişilik grupların birlikte tartışması ve oluşan fikirlerin yazılı olarak teslim edilmesi izlendi. Her grup kendi tartıştığı konular içerisinden öne çıkan fikirleri diğer gruplar ile sözlü olarak paylaştı.

Her iki oturumundaki çalışma gruplarının odak konular üzerinde yapmış oldukları tartışmalar ve fikir alış-verişi sonucu öne çıkan noktalar aşağıda listelenmiştir:

1) Açık Lisanslar ile ilgili daha fazla bilgilendirme ve farkındalık çalışmalarına ihtiyaçlar var.
2) Kamu hizmetlerinden elde edilen büyük verinin (gerektiğinde anonimleştirilerek) açık veri haline getirilmesi, araştırma maliyeti açısından önemli bir kaynak tasarrufu sağlayacaktır. Kamu kuruluşlarının sahip olduğu veriler, açık lisanslar ile kamunun kullanımına sunulmalıdır.
3) Kütüphaneler, Arşivler ve Müzeler "kamu malı" haline dönüşmüş bir çok eseri koleksiyonlarından barındırmaktadır. Bu eserler üzerinde dijitalleştirme çalışmaları da hızla devam etmektedir. Dijitalleştirilen eserler üzerinde haksız / gereksiz telif uygulamaları görülmektedir. KAM'ların sahip oldukları koleksiyonları kamunun erişimine açmaları için gerekli kamuoyu baskısının oluşturulması gerekmektedir.
4) Açık Kültür'ü oluşturan tüm kavramlar ile ilgili eğitim çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu eğitim çalışmalarının geniş kitlelere ulaştırılabilmesi gerekmektedir. Avrupa birliği genelinde çalışmaları devam eden "Open Science Mooc" benzeri bir eğitim platformunun hayata geçirilmesi Türkiye açısından çok faydalı olacaktır. Gerek mevcut içeriklerin yerelleştirilmesi, gerekse yerelleştirilen içeriklerin Türkiye'ye özgü olarak özelleştirilmesi için imece usulü bir çalışma başlatılabilir. Bu çalışma gerekirse kamu kaynakları ile desteklenmelidir ve farklı eğitim kurumlarında uygulanabilecek bir müfredata dönüştürülmelidir. 

250 civarı kişinin katıldığı DSpace Çalıştayında; DSpace ile ilgili kapsamlı bilgiler paylaşıldı ve Veri girişlerine ve DSpace kullanımına ilişkin uygulamalı örnekler yapıldı.  Kullanıcılardan gelen sorular yanıtlandı. 

Sunuma erişmek için TIKLAYINIZ