4. Üniversite Kütüphanesi İçin Standartlar

Üniversite kütüphanelerinin eğitim, öğretim ve araştırmayı gerektiği biçimde destekleyecek duruma gelebilmeleri, üniversite kütüphaneleri için gerçekleştirilebilir standartlar konulması ve bu standartlara ulaşılıp-ulaşılmadığının denetlenmesi ile mümkün olabilir. Bu amaca yönelik olarak bir tartışma zemini oluşturmak üzere hazırlanan Üniversite Kütüphanesi Standartları önerisi EK-1, EK-2, ve EK-3'te verilmiştir. Önerilen standartlar gelişmiş üniversite kütüphanelerin uygulama, mekan, kaynak ve hizmetlerinin ülkemiz koşullarına uyarlanması sonucunda elde edilmiş olup, tartışılmaya ve elbette geliştirilmeye açıktır. Önerilen standartlar, asgari değerlerdir ve bunların yukarılara çekilmesi istenen ve tavsiye edilen bir durumdur.

EK-2’deki verilerin önemli bir kısmı üniversitelerin tam zamanlı öğretim üyesi ve öğrenci sayıları (FTE) ile etkileşimli olarak hazırlanmıştır.

4.1. Koleksiyon

Üniversitelerin kuruluşunda 25.000 kitaplık bir çekirdek koleksiyon (core collection) ile başlanması, FTE sayısı 1.000’e ulaştığında kişi başına asgari 37 kitap düşecek bir koleksiyona ulaşılması öngörülmüş ve FTE sayısı arttıkça kişi başına düşen sayının azalarak devam etmesi düşünülmüştür. Kişi başına düşmesi önerilen 37 adetlik kitap sayısı, Kuzey Amerika ve Kanada araştırma kütüphanelerinin, kişi başına 148 olan 22 yıllık kitap ortalamasının %25’ine karşılık gelen rakamdır. EK-2’de detayı verilen hesaplama sonucunda;

• başlangıçta 25.000 kitaplık dengeli bir çekirdek koleksiyon oluşturulması, 1.000 FTE’ye ulaşıldığında x 37 kitap = 37.000 olması, 2.000-9.000 FTE arasında sırasıyla x 30, 25, 21, 19, 17, 15, 14, 13 adetlik bir koleksiyon ulaşılması önerilmektedir.
• 10.000-50.000 FTE’ye sahip üniversitelerde ise kütüphane koleksiyonunun büyüklüğü FTE sayısının 12 kitap ile çarpılmasıyla bulunmuştur. Böylelikle 1.000 FTE’ye sahip bir üniversitenin asgari 37.000, 50.000 FTE’ye sahip bir üniversitenin ise 600.000 basılı ve elektronik kitaba (yıllık abonelikler hariç) sahip olması hedeflenmiştir.
• Multimedya koleksiyonunda da benzer bir yaklaşımla kademeli olarak FTE’ye göre azalan bir katsayı kullanılmış ve 1.000 ile 13.800 arasında koleksiyonlar önerilmiştir.
  

4.2. Bina

EK-2’deki bina ile ilgili standartlar önerilirken toplam FTE’nin %10’u için oturma alanı ve bu kişilerin her biri için 1,5m² yer hesaplanmıştır. Raf alanı hesaplaması koleksiyonla ilişkilendirilmiş ve 17.000 adetlik cilt için 100m² alan ayrılmıştır. Yine ofis alanları hesaplanırken toplam mekanın %8’i kadar bir alanın yeterli olacağı varsayılmıştır.

Verilen bu rakamlar asgari miktarlar olup projenin özelliğine göre artışlar söz konusu olabilecektir. Ayrıca kütüphane projelerinde, burada hesaplanmamış olan sosyal-kültürel faaliyetler için yeterli alanlar ayrılmalıdır.

4.3. Personel

EK-2’de verilen personel katsayısı için yine ARL’nin 22 yıllık ortalamalarının yarısı alınmış ayrıca bu katsayı artan FTE’ye ters orantılı olarak azaltılmış ve 50.000 FTE’ye sahip üniversitede 1/5 oranına düşürülmüştür. Bu hesaplama ile 1.000 FTE’ye sahip bir üniversite kütüphanesinin asgari 7, 50.000 FTE’ye sahip bir üniversite kütüphanesinin ise 131 tam zamanlı personele sahip olması önerilmiştir. Toplam personelin %70’inin profesyonel olması düşünülmüş, kütüphanecilerin yanısıra bilgisayarcılar ve konu uzmanları da profesyonel kavramı içerisinde hesaplanmıştır.

4.4. Bütçe

EK-3'te verilen bütçe hesaplamaları yapılırken, maalesef yukarıdaki standarlarda kullanılan örneklerin hiç birisinden yararlanılamamıştır. Bunun nedeni ARL üyesi en küçük bütçeli kütüphanenin bile ülkemizdeki en yüksek bütçeli kütüphaneden daha fazla yayın alım bütçesine sahip olmasıdır. Bu nedenle farklı bir yöntem izlenerek kütüphane yayın alım bütçesinin üniversite toplam bütçesinin en az %1’i kadar olması önerilmiştir. Bu durumda devlet üniversiteleri için önerilen en küçük yayın alım bütçesi 271.000 TL (150.000 USD), en büyük yayın alım bütçesi ise 7.134.000 TL (3.9 milyon USD) olmuştur.